Judith Halvorsen
Lilands låve 1959
Hjemma på Våland ein tur i forbindelse med arbeidet med bogå mi som komme ud nå i november, gjekk eg meg ein tur opp i Vålandskogen. Eg ville se om der va rester igjen fra barndommen min, som va i 1960-årå. Mor mi bor fremdeles i Overlege Cappelens gade, så det va der eg gjekk fra. Eg passerte Søren Årstadsvei der me rant med rattkjelkene våre. Kommunen satte opp sperrebukkar og strydde sand nederst i bakken.
Fysste stedet eg stoppte va marken opp mod den gamle butikken te Sirevaag. Her har kommunen, for det e vel de så sørge for fremskrittå, asfaltert den gamle stien så går skrått oppøve markå. Asfalterte e´an, men va det der han lå den gang? Dess mer eg sikta jo mer blei eg øvebeviste om at stien gjekk pitte litt høgare oppe, men heilt sikker e eg ikkje. Det va på markå rundt stien at de store jentene, Sigrun og Reidun, Elin og Elisabeth fletta kranser av hestablomster som de satte på håvene te meg og hu Anne Brit. I dag e markå blitt ein jevne plen så e lett å klyppa med traktorplenklyppar, fort og effektivt. Om de hadde lagt håler i plenen for å spela golf så hadde det gått an. Far min ville snudd seg i gravå om han hadde sitt den perfekte plenen.
Tenk om de heller hadde anlagt ein blomstereng her? Då ville de til og med spart pengar, for den ska jo ikkje klyppas. Før hus tog øve jordene i Vålandskråningen va det ein bonde så hette Slettevoll så dreiv markå med den skråe stien. Oppfor hans jorde va det Liland. Sko eg ønska meg någe så e det at kommunen pløyde heile stykket opp te den galme løå te Liland og anlegge blomstereng. Så kunne ongane komma å se koss me hadde det i 1960, de kunne legga seg ner på fine sommardagar å betrakta skyene og så kunne de minnas forfedrene, Slettevoll og Liland, som dreiv her for 65 år siå og før de bønder i tusener av år. Byen fortrengte de og nå e det ikkje adle så ein gang vett at her var bondegårdar.
For å finna ein så kan det der med blomstereng må ein ud av byen. I Time kommune sidde der ei unge jenta så e ekspert på blomsterengar. Kunne ikkje ein så kan bestemma, invitera hu te å anlegga blomstereng på et av de siste jordene så e igjen i Stavanger fra 1960 årå. Elen Marie Serigstad hette hu og seie det tar hondre år å anlegge ein blomstereng! Herligt!
Eg fulgte stien oppøve og speida itte gamle spor. Det va ikkje lett. Her har fremskrittet vært, tenkte eg, og fremskrittet har ein leie tendens te å gå fra seg sjøl. Steingarden så skilde markå te Slettevoll fra markå te Liland e fjerna. Den siste litle beden av steingardane som gjekk i adle retninger her på Våland og skilde gard fra gard, fekk ikkje lov te å ligga i fred.
Eg oppdagte at stien i dag går rett inn i et gjerde. I min barndom førte denne stien opp te butikken te Sirevaag. Det va ein liden butikk så solgte brød, melk og fisk. Og så hadde de fruktkaramellar pakte i kvitt papir med forskjellige fargeprikkar itte ka slags smag karamellane hadde. Orange for appelsinsmag, lyserøde for bringebærsmag, gule for sitron og så va der någen så va heilt kvide. Karamellane lå oppi et glass på disken og me fulgte spent med når neven te Sirevåg lukka seg rundt karamellane, fiske de opp og slapp de ein for ein opp i ein papirpåse. De kosta 10 øre stykk, det va dyrt.
Gadå fra Sirevaag og bortøve hette Cleng Peersons vei. I enden av gadå så eg rett inn i et hus. Det e gammalt. Det e et av de så låg her før 1953, antagelig e det fra begynnelsen av 1800 tallet.
For å komma te Vålandsskogen måtte eg et lide stykke ner bakken og inni Admiral Hammerichts vei. Her lå Våland gartneri på nersiå av veien. Ikkje ein antydning av det e tebage. I enden av drivhuset lå den little butikken folk kunne kjøbå i. Før påske gjekk me bort her og kjøpte kreppapir i rødt, gult og grønt og någen tynne ståltrådar i passe lengde. Kreppapiret snurde med rondt ståltråden men toppen lod me vera udekte, det va der blomsten sko stå. Det røda og gule kreppapiret rulde me te ein rull som me satte på toppen. Nå va det bare å trekka papiret ud der me ville og så blei det fine kreppapirblomstar, någen gule og någen røde. På julaften gjekk meg og Elin bort å kjøpte Juleglede, det måtte te for å få den rette julastemningen.
Borte i gadå, itte å ha passert tri moderne hus, så eg at der alligavel e spor itte gartneriet. Ein liden urskog! Her har hyll og hegg fått lov te å stå å frø seg. Far min ville ha snudd seg tebage igjen om han hadde vært med på turen. Ein varme trekk går gjønå sjelå mi når eg ser sånne små punktum av fortid, eg ønske at sånne flekkar blir der for alltid, men har me råd te det?
Huså her e paste på, litt forandra e de fleste, men te å kjenna igjen. Godt det, at folk har forstand på å ta vare på verdiene, tenkte eg der eg gjekk mod trenå i enden av gadå. Det e her han begynne, Vålandskogen. De gamle stiene ligge der akkurat så de lå den gangen, men kor føre de hen i dag? Motorveien gafla jo i seg halve skogen.
Men restene av stiene legge her, urørte. Eg valgte stien ner mod Storsteinen. Det va her meg og Jan Gunnar gjekk ein fine sommardag litt redde for å møda på vonnemaen. Me møtt´an jo og.
Eg hadde ikkje sitt steinen på år og dag og trodde at Storsteinen va ein runde faste granittstien, men han e jo ikkje det. Eg huske jo godt at fjellet i min barndom va grått, stribete og mykt. Me kunne skraba i det med spiger, me kunne slå bider av med hammar. Fjellet her e som kleberstein, bare lagdelt. Og sånn e heile Storsteinen. Svære blokkar ligge opp på kverandre og underst ligge ein store sammenhengande stein.
Då eg kom oppi tog det litt tid før eg huskte meg igjen. Det var her me legte, det va her me lærte å se. Storsteinen kunne bli te ka så helst. Et helikopter, ein sygebil, et hus, ei hytta, ka me enn ville lega me så det for oss. Og så kunne me speida i adle retningar. Kom der någen kunne me holda oss i skjul, sånn likte me godt. Å legga oss flade, holda pusten å kikka hemmelig på de som gjekk forbi, det va spennande.
Ka ville Storsteinen blitt te i dag? Et fly. En dykkerkapsel på havets bunn? Eller kankje någe me ikkje hadde forestilling om den gang, så som et romskip.
Storsteinen e ein greveligt goe legeplass.
Eg gjekk opp te Gamlingen. Her blei me dribla av Svein Kvia. Det va heilt umulig å spela fodball mod han. Ballen holdt han fast med foden mens han snurra koppen sin mod den så ville ta´an, og plutselig løyb han av sted. Han kunne dribla seg øve heile banen før han skjøyd i mål. Men kjekt va det. Ittepå sprang eg hjem, heilt røe i trynet, sprang rett inn på kjøkkenet, skrudde på springen og drakk. Aldri smakte vatten bedre.
Oppfor tilfluktsrommå så ligge der liga så skumle som den gang, fant eg stien som føre rundt Vålandstårnet. Her gjekk me med barnehagen. ”Den så går på moll han blir troll, den så går på stein han blir rein”, sa tante Bitten og då måtte me hoppa fra stein te stein.
- Gjelde ryddene? Spurte me
- Ja, de e ikkje moll så de gjelde.
Då va det møje lettare for der va jyseligt mange rydder i den stien.
Oppe på Vålandsspibå e det som det har vært. Den gamle stolpen, den med spir på toppen, står der. De kvide porselensknottane som holdt telefontrådane finnes der oppe, men trådane e vekke. Ved den stolpen starte rennebilkonkurransen.
Utsikten fra Vålandspibå e i dag hindra av trenå, men ein kan se at Låven te Trodahl ikkje finnes lenger, heller ikkje huset te Liland eller låven hans. Men den little flekken der Liland dyrka grønnsager te seg sjøl ligge der fremdeles. Nå kan folk ta snarvei gjønå hagen. Lønnetrenå har fått godt feste og hagen holde på å gro igjen.
Det va her langs løå me rant med rennebilane, rundt svingen og forbi grisehuset te Liland, og fekk ein grevelig fart. Går det an å laga rennebilkonkurranse i dag? Det går vel ikkje. EU reglane forutsette hjelmar og sikkerhetselar og nåkk vakthold og sygebilar og helikoptere og høyballar og sperringar så ein kan bli helt tullerusk. Det va møje enklere før, då fant me bare på det, ingen så blande seg, det va herligt. Skrubbsårene på knenå fikste mødrene, de va jo alltid hjemma.
Nei, det mesta e vekke, både av folk og steder, bare någen flekkar igjen, men minnene fra den tiå finnes ennå, någen av de kan dokker lesa om i bogå mi – FRA VÅLANDSPIBÅ OG NER-
Pål Osjord
Redaktør -