Nydyrking på 1800-talet

Den kjende Kleppsbuen, Donchard Carlsen (1882-1966) skriv at på 1800-talet ”lå gårdene på Jæren i tun på de høyeste og de tørreste stedene, og grøfting i dyrkingslandet var ennå ukjent, og gårdene lå nærmest i fellesskap.” Ei tid det var eit strevsamt arbeid å dyrka på garden og halda jorda si bærekraftig nok.

Det var ei tid då det ikkje var ”rare” reiskapane som vart nytta. Eldste spada var ei trespade, og til spett nyttast ein kort, klumpet jernstokk, og ein lang, sterk trestokk dei kalla bråd, som dei braut opp større steinar med. Det seier seg sjølv at mange av dei største steinane måtte liggja att i molda; før både steinbukken (meir vanleg kring 1900) og dynamitten var komne i bruk. Plogen var heller ikkje å finna på garden. Det var spada som måtte til med å snu jorda før såing. Då ”opptaksspada” av jern kom, som bygdesmedane laga, vart det atskillig lettare for bøndene å dyrka. Frøet vart så sådd mellom storsteinane, og ”molda ned” med ei trerive med jerntinner på. 14. april var frå gammalt av vanleg såtid om vertilhøva var som normalt. Det var ei høgtidsam og sakral handling å så ut frøet, og lua vart lagt att på reina under såing. Dei eldre meinte at når det kom til ”sau og lam” i hibnaleitet på Synesvarden, var det klart til å så. Det var når snøfonna på denne toppen delte seg i to (sau fekk lam) av mildver og nok jordvarme.

Årvisst tidleg om våren kom reine ”innvandringa” av folk like frå Bjerkreim og Sirdalen, kan henda med eiga spade over aksla, til Jæren for å vera med på å spa opp jorda før såing. Dette skapte eit friskt innslag i bygdene, og kunne nok føra til gode bekjentskaper, m.a. med litt flytting til og frå kommuner ved giftermål.

Mange steinrøyser og mest uendeleg med steingardar som ligg att i landskapet fortel også  soga etter 1800-tals bonden, om han som dreiv målretta for seg og sine. Det er heidersteikn etter han som hadde lange arbeidsdagar, og sikkert var vel nøgd med det han fekk utretta på eiga jord.

 

Klepp historielag /Svein Efteland

Redaktør -